تجربیات روزنامه نگار پیشكسوت هرمزگانی؛
از جست وجوی عدالت تا تلخی های بی عدالتی
هرمزگان در روزگاری که ابزار و امکاناتی چون تلفن همراه و فضای مجازی در اختیار مردم قرار گرفته و با تعدد رسانه های زرد، کار خبرنگاران بیش از پیش دشوار شده است. در کنار همه این ها، خبرنگاران کماکان با مسائلی چون قراردادهای موقت، درآمدهای پایین، نبود امنیت شغلی و به رسمت شناخته نشدن حرفه آنها توسط تعدادی از افراد مواجهند. با تمام مصائب موجود، این افراد دغدغه مند، با تنها سلاح های خود که قلم و صداقت آن هاست، به جنگ با فساد و زشتی های جامعه می روند.
"علیرضا خورشیدزاده" از روزنامه نگاران باتجربه و نام آشنا در استان هرمزگان است. او از سال ۱۳۶۴ بطور رسمی به حرفه روزنامه نگاری پرداخت و همچنان بعد از ۳۵ سال حضور تمام وقت فعالیت خود در را این زمینه ادامه می دهد. خورشید زاده طی این سال ها قریب به ۲۵ سال سردبیر روزنامه بامداد ساحل بوده (۱۳۷۵ تا ۱۳۹۷) و همکاری با روزنامه هایی چون ایران، ابرار و... را در کارنامه حرفه ای خود دارد. او طی سالهای اخیر بیشتر به عنوان مشاور و مدرس رسانه ای نقش آفرینی می کند.
هفته خبرنگار بهانه ای شد تا خبرنگار ایسنا به گفت وگویی صمیمی با این روزنامه نگار پیشکسوت هرمزگانی بپردازد. در ادامه توجه شما را به این گفت وگوی خواندنی جلب می کنیم:
در ابتدا از چگونگی ورودتان به حرفه خبرنگاری بگویید.
مهم ترین دلیلی که موجب شد به روزنامه نگاری تمایل پیدا کنم؛ عقبه ای بود که در منزل و خانواده ما در رابطه با بحث روزنامه، مجله و مطالعه کتاب وجود داشت. پدرم فردی اهل مطالعه بود و به تبع آن فضای خانه ما هم فضایی در هم آمیخته با کتاب، مجله و روزنامه بود. به یاد می آورم که از دوران نوجوانی نوشتن را شروع کردم و خیلی زود در ۱۲ سالگی مطالبم در نشریات مختلف منتشر می شد.
به هر صورت علاقه به کار روزنامه نگاری، مطالعه کتب و مجلات و عشق به نوشتن در سنین پایه در من جرقه زد و طی سال ها شعله کشید و این علاقه همچنان با من است. همین علاقه موجب شد که به شکل تخصصی نیز بحث رسانه و روزنامه نگاری را دنبال کنم و هم اکنون دکترای حرفه ای مدیریت عالی رسانه دارم و علاوه بر مشاور رسانه ای با تعدادی از روزنامه های کشور در ارتباط هستم.
تعریف خبرنگار از دیدگاه شما چیست؟ درحقیقت مشخصه های این حرفه را چه می دانید؟
به نظرم مهم ترین خاصیت در شروع راه برای هر خبرنگار شبیه همه مشاغل دیگر، عشق و علاقه ای است که به آن حوزه دارد. با این تفاوت که کار خبرنگاری نیاز به کنجکاوی، کاوش و پشتکاری مستمر دارد.
به طور طبیعی ممکنست انسان ها در طول روز دیده ها و شنیده های مختلفی را بیازمایند. اما طبیعتاً کسی که به شکل ذاتی و با علاقه خبرنگاری را دنبال می کند؛ می کوشد دیده ها و شنیده ها را واکاوی کرده و نگاهی گذرا و سطحی چون دیگران به رخدادها نخواهد داشت. خبرنگار تلاش می کند علل و انگیزه اتفاقات را پیگیری کند، پشت پرده های این اتفاقات را ببیند و علل و معلول شکل گیری اتفاقات را با تفحص و دقت کافی و وافی پیگیری کند.
این یک خاصیت عمده کار خبرنگار است. ضمن این که کسی که وارد حوزه خبرنگاری می شود باید بداند که خبرنگاری یعنی مدام خواندن و مدام نوشتن. به اعتقاد من خبرنگاری نه زندگی حرفه ای کارمندی است و نه زندگی حرفه ای تجاری. چونکه خاصیت اول و آخرش دغدغه خالصانه برای اصلاح امور در اجتماع است؛ این است که باید مدام بر اندوخته های فکری و داشته های حرفه ای خود اضافه کرده و مدام بخواند و بنویسد.
همچنین به جهت اینکه قدرت تحلیل پیدا کرده و بتوانیم از کنار هم قرار دادن واژه ها مطالب و یادداشت هایی که موردعلاقه خوانندگان باشد را آفرینش کنیم؛ باید که سلیقه مخاطب را مدنظر قرار دهیم.
نقش یک خبرنگار در توسعه یک جامعه، خصوصاً در بخش فرهنگی را چقدر پررنگ می دانید؟
جایگاه خبرنگار را هم در توسعه فرهنگی و هم در توسعه همه جانبه یک جامعه بسیار پررنگ می بینم. حال اگر توسعه را به شکل همه جانبه در نظر بگیریم؛ فرهنگ نیز یک بخش آنست. من اعتقاد دارم خبرنگار می تواند برای توسعه همه جانبه یک جامعه نقشی کلیدی ایفا کند.
چراکه بواسطه حضور در بطن مردم و آگاهی از رخدادها توانایی تحلیل روابط اجتماعی و روابط قدرت را دارد. خبرنگار به سبب خاصیت های شغلش می تواند پشت پرده های سیاسی را ببیند، زیر پوست اجتماع را درک کند و آنگاه با نگاهی مستند و دقیق مسائل را تحلیل کند و در سالم سازی جامعه بسان یک سیستم نظارتی قوی نقش آفرینی کند.
آگاهی بخشی منطقی و بی طرف، قدرت نرمی است که خبرنگار توان تزریق آنرا به ذهن و زبان مردم جامعه دارد و بدون تردید جامعه آگاه بر حقوق خود مسلط می شود، قانون گرایی را آموزش می دهد و شهروند بی تفاوت را به شهروند مطالبه گر مبدل می کند.
تجربه بشری نشان میدهد سالم ترین کشورها جوامعی هستند که بجای گسترش سخت افزاری نهادهای نظارتی، رسانه های آزاد و خبرنگاران آزاد را شکل می دهند. رسانه های آزاد و خبرنگاران آزاد هستند که می توانند با واکاوی لایه های مختلف جامعه به ارتقای فرهنگ آن کمک کنند و همین طور در نابودی و منع پلیدی ها، فساد، روابط ناسالم و مافیای عجیب و غریبی که در زمینه های مختلف شکل می گیرد مؤثر باشند.
خبرنگار می تواند آفتاب باشد، بتابد و روشنایی بوجود آورد. در روشنایی و شفافیت است که توسعه فرهنگی رخ می دهد، کالبد فرهنگی یک جامعه وقتی با آگاهی رسانی خبرنگاران شکل درستی پیدا کند، توسعه همه جانبه نیز در دسترس خواهد بود.
آیا خبرنگاری بوده که الهام بخش شما باشد و از او چیزی یاد گرفته باشید؟
من در تمام این سال ها در بخش های مختلفی فعالیت نموده ام؛ چونکه برای رسیدن به شاخصه های یک خبرنگار حرفه ای باید علاوه بر یک حوزه تخصصی در سایر زمینه ها نیز به سطحی از اطلاعات دست پیدا کنی، نظیر سیاست، ورزش، حوادث، فرهنگ، اقتصاد و...، طبیعی است در هر حوزه الگو و اساتیدی داشته ام بطورمثال مدتی را در تهران، در روزنامه های کشوری و گروه حوادث فعالیت داشتم. در بخش حوادث همیشه کارهای استادم آقای "محمد بلوری" پدر حادثه نویسی ایران را می پسندم و کماکان از نوشته های ایشان استفاده می کنم. اگر به حوزه سیاسی و تاریخ و سبک نوشتن اشاره ای داشته باشم، نوشته های آقای فرامرزی که مؤسس و سردبیر کیهان بود، الگوهای جالبی از محتوا را ارائه می دهد. در نمونه های خارجی نیز آثار افرادی مانند "اوریانا فالانچی" و "کریستین امانپور" نمونه های موفقی در زمینه خبرنگاری هستند. گزارش نویسی خانم "مینو بدیعی" روزنامه نگار قدیمی کشور برایم جذاب بود و مدل رفتار حرفه ای استاد عزیزم "ناصر کریمی" را به عنوان یک خبرنگار بین المللی بسیار در من تأثیر داشته است.
خاطره ای از دوران کاری خود دارید که از بقیه پررنگ تر باشد؟
در حوزه کار روزنامه نگاری یک خاطره عام برای همه خبرنگاران وجود دارد. آن هم این که وقتی مطلبی را می نویسد و تأثیر آن مطلب را می بیند برایش لذت بخش است. این شیرین ترین بخش از ماجرای کار هر خبرنگار است.
زمانی که مطلبی را می نویسد و احساس می کند آن مطلب نتوانسته کاری بکند، با خودش کنار نمی آید. اما وقتی چیزی را می نویسد و پس از انعکاس و انتشار خبر و گزارش احساس می کند بازخوردهای مختلفی ایجاد و واکنش های مثبت و منفی منجر به اصلاح یک موضوع شده است، لذت می برد. برای اینکه رضایت مردم را احساس می کند. البته در ۲۵ سال سردبیری روزنامه بامداد ساحل این که موفق شدم در کنار مدیرمسئول فقید آن، یک نشریه ۴ صفحه ای با ۲۰۰ نسخه تیراژ را به روزنامه ۱۶ صفحه ای با تیراژ ۱۰ هزار نسخه ای برسانم برایم یک اتفاق شیرین بود از این که در طول این ۲۵ سال بیش از ۵۰ نفر نیروی حرفه ای تربیت کردم نیز احساس خوبی دارم.
بی شک برای من نیز در طول این سال ها خاطره های مختلفی وجود داشته است؛ اما اجازه دهید که بدترین خاطره ام را بگویم. بدترین خاطره من برخورد دادستان اسبق شهر بندرعباس بود و فکر نمی کردم یک دادستان که خود باید مدعی العموم باشد به این شکل رفتار کند. در طول این سال ها بیش از ۸ بار به دادگاه احضار شدم که به لطف خدا و رعایت جوانب حقوقی در مطالب و یادداشت هایم تبرئه شدم.
فکر می کنید بهترین کار خبری که انجام دادید کدام بوده است؟ کاری که پس از انتشار و بازخوردهای آن احساس رضایت کرده باشید.
سلسله گزارش هایی درباره یکی از سازمان های اداری که متأسفانه در آن فساد شکل گرفته بود. با متانت، حوصله، تحقیق و تفحص به جمع آوری مستندات و بررسی محتوای نوشته ها از نظر حقوقی و خاصیت های حرفه ای پرداختم. چاپ این سلسله گزارش ها درباره سازمان مذکور موجب کشف فساد و دستگیری متخلفین شد و این گزارش برای خودم جالب بود.
یک مورد دیگر هم سال ها قبل در اسکله شهید رجایی بندرعباس رخ داد. تانکرهایی که حامل نفت کوره بودند، بعد از آن که بارشان را خالی می کردند و برمی گشتند، در بار دومشان بدون این که شست و شو شوند، مواد غذایی یعنی روغن مایع بارگیری می کردند. وقتی متوجه این مساله شدم مدتی را وقت گذاشتم و در کنار همکار توانمندم سرکار خانم روستا به افشای این مسئله پرداختم.
گرچه برای خودمان تبعات سختی داشت، اما موجب شد مسئله از ریشه مورد پیگیری مقامات بالا قرار گیرد و حداقل تا چند سال پس از آن که پیگیری کردم، روال قبلی حاکم نبود و احساس می کردم که به سلامت مردم کمک کرده ام. آخرین مطالبم نیز افشای ساختمان های فاقد پروانه ساخت و اختتام کار بود که گرچه یک سال مجبور به پاسخگویی قضایی بودم، بالاخره با اقدام یک قاضی بزرگوار و باوجدان که مدتی قبل به رحمت خدا رفت، تبرئه شدم.
وضعیت رسانه ها در استان هرمزگان و خصوصاً شهر بندرعباس را به نسبت کل کشور چطور ارزیابی می کنید؟
به نسبت گذشته به لحاظ کمی رشد داشته و تعداد رسانه های مکتوب به نسبت دهه ۶۰، ۷۰ و ۸۰ حداقل در صدور مجوز و روی کاغذ بیشتر شده است. ما در دهه ۶۰ تنها یک نشریه داشتیم و یک خبرگزاری در استان فعالیت می کرد. همین طور تعداد خبرنگاران در سطح شهر از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کرد و سه الی چهار نفر بودیم با اینحال وقتی به بایگانی آن دوران نگاه می کنید تأثیرگذاری، محتوا سازی، رفتار حرفه ای و مهم تر از همه سلامت و اصالت رسانه در رسانه های استان به شکل جدی موج می زد و شما با یک رسانه مطالبه گر، پیگیر، سالم و با اصالت روبه رو بودید.
متأسفانه هم اکنون، با چیزهایی که از رسانه های استان هرمزگان و در روزنامه های مکتوب می بینم، که ضمن عرض ارادت و احترام خدمت عزیزانی که فعالیت می نمایند به لحاظ تعریف حرفه ای نمی توان نام رسانه را روی هفته نامه ها و روزنامه های موجود بگذارم.
حدود یک ماه پیش در یک هفته و برمبنای نگاه حرفه ای خودم، به بررسی و مطالعه عناوین انتشار یافته پرداختم. اولاً به لحاظ کمی تعداد صفحات ۳الی ۴ روزنامه ای که منتشر می شود در یک روز به ۲۰ صفحه نرسید. و به لحاظ کیفی و محتوا نیز تیترها سفارشی بود. در صفحات اول و حتی در تیتر اصلی بیش از ۵۰ درصد مطالب مربوط به یکی از صنایع غرب استان و باقی مربوط به ادارات دیگر بود که عملاً کار تولیدی محسوب نمی گردد.
علیرغم احترامی که برای عزیزانی که در این عرصه امتیاز گرفته و فعالیت می نمایند قائل هستم، رسانه مکتوب در استان هرمزگان به بحران مخاطب رسیده و باید تکانی بخورد.
حال ممکنست ایراد گرفته شود که مشکلات اقتصادی مانع تولید محتوا می شود. روزنامه نگاری هم مانند هر شغل دیگر نیاز به سرمایه و توان اقتصادی دارد و در آن شکی نیست. من هم قبول دارم که تولید خبر و گزارش تولیدی گران است و اساساً فرهنگ عمومی ما متأسفانه برای روزنامه هزینه نمی کند اما فراموش نکنیم که خاصیت اول روزنامه نگاری اعتماد مردم است و ما این اعتماد را به دست خودمان از بین برده ایم.
اگر می خواهیم روزنامه نگار باشیم، باید قبل از هر چیز اصالت روزنامه و سلامت کارمان را بشناسیم و روزنامه ای باشیم که قالب های حرفه ای را رعایت کند و قالب های حرفه ای یعنی قبل از هر چیز در خدمت جامعه و مردم باشد و نیازهای عمومی جامعه را درک کند. من واقعاً معتقدم می شود با شناخت نیاز مخاطب و تولید محتوای اختصاصی و باارزش تیراژ را بالا برد و هزینه روزنامه را از دست مردم گرفت، ۳۰ سال پیش همه به ما می گفتند مگر کسی در هرمزگان روزنامه می خرد، ولی ما با ممارست و درک نیاز مخاطب هرمزگانی روزنامه را توسعه دادیم.
تعجب می کنم که گاه سطح تیتر روزنامه های استان ما در حد این که فردی فلان منصب اداری را به دست آورده است قرار می گیرد. وقتی در استان تعداد مدیرمسئول نشریات از تعداد خبرنگار بیشتر است، این مساله نشان میدهد کسی که دنبال مجوز انتشار روزنامه است می خواهد برای نام، روزنامه داری کند نه برای مردم روزنامه نگاری.
بنابراین در استان هرمزگان رسانه به مفهوم عام خودش را نمی بینم، بلکه کاغذ سفارشی این اداره و آن سازمان را می بینم و به همین خاطر است که بررسی ها نشان داده که باوجود دهه ۶۰ تا ۸۰ که روزنامه های استان در حالت معمولی هم بیش از ۶ الی ۷ هزار نسخه تیراژ داشتند و حداقل در همان روزنامه که خودم فعالیت می کردم تیراژش به ۱۴ هزار نسخه می رسید، و حالا به حداقل مخاطب رسیده اند. این در حالیست که صفحه اینستاگرام یک شهروند معمولی با درک نیاز مخاطب و با یک رفتار دقیق چند برابر این نشریات مخاطب دارد و تأثیرگذار است.
خبرگزاری ها هم به روزمرگی افتاده اند و در رقابت حرفه ای به رسانه های اجتماعی باخته اند. یعنی هم اکنون خبرگزاری های ما در مقابل رسانه های اجتماعی که تولید محتوای آنها توسط شهروند خبرنگاران انجام می شود جا مانده اند. نه فقط خبرگزاری ها بلکه صدا و سیمای ما نیز در جذب مخاطب بازنده شده و متأسفانه در چنبره بایدها و نبایدهای ساختگی عقب افتاده است.
فکر می کنید کمبود تعداد خبرنگارانی که این استقلال را داشته باشند که در زمینه های تخصصی فعالیت کنند، چقدر در وضعیت فعلی تأثیرگذار است؟
به باور من خبرنگار شاکله اصلی رسانه است، پس باید به لحاظ دانش حرفه ای خوب آموزش ببیند و مدام در پی تجربه آموزی باشد. ضمن این که بپذیرد آرمان خواهی رکن اصلی کارش باشد و علاوه بر دانش عام خبری، حتما در یک حوزه تخصصی ورود کند اما متأسفانه برخی مدیران رسانه چون خودشان دانش حرفه ای روزنامه نگاری ندارند کارشان را آسان کرده اند و تعدادی جوان مشتاق حوزه خبرنگاری و روزنامه نگاری را جذب می کنند و به آنها می گویند که به دنبال کسب درآمد بروند.
خبرنگاری کارش تولید محتوا است. خبرنگاری این نیست که برخی از مدیرانی که به اشتباه در زمینه رسانه آمده اند، عده ای خانم و آقا را استخدام کنند و بگویند بروید ادارات و گزارش تهیه کنید. این ممکنست قسمتی از کار رسانه در بحث تجاری و سازمان آگهی ها باشد اما بخش اساسی روزنامه نگاری نیست. بدین سبب کسی که می خواهد خبرنگاری کند باید در همین ابتدای امر راه خودش را مشخص نماید. خبرنگار یعنی مدیون کسی نباشد، سفارشی کار نکند، برای آنچه تولید می کند با صداقت بیندیشد، با دقت کاوش کند و با شیوایی بنویسد. تجربه من می گوید یک خبرنگار حرفه ای و با دانش همیشه نوشته هایش خریدار دارد.
نظر شما راجع به قوانین و حقوق موجود خبرنگارها چیست؟ آیا عدالت دراین زمینه رعایت شده است؟
متأسفانه در ضمن سال هایی که فعالیت رسانه ای حرفه ای داشتم، هیچ نوع حقوقی را برای خبرنگاران ندیده ام. خبرنگار و روزنامه نگار باید برمبنای قانون مطبوعات بنویسد، اما تصمیم گیران زمانی که پای منافع دیگران در بین باشد، حداقل کارشان که پایبندی به قانون مطبوعات است را هم رعایت نمی کنند.
تخلفات خبرنگاران و رفتارهای مطبوعاتی باید در هیئت منصفه مطبوعات بررسی شود. همین طور دادگاه ها و قضات محترمی که برای حوزه روزنامه نگاران و خبرنگاران در نظر می گیرند، باید حداقل آشنایی و مطالعه دراین زمینه را داشته باشند. اما وای به حال خبرنگاری که مرتکب تخلفی شود، نخستین تخلف او موجب رفتاری می شود که یا برای همیشه از این که وارد این حرفه شده پشیمان شود و یا این که مسیر شغلی اش را عوض کند.
البته در قانون مشکلی نداریم و قانون مطبوعات ما قانون بدی نیست. نقص دارد اما بخش زیادی از نیازهای حقوقی و قانونی مطبوعات هم در آن وجود دارد. مهم این است که افراد در عمل به قانون احترام بگذارند و دیگران هم شغل خبرنگاری را به رسمیت بشناسند. خبرنگار را مزاحم نپندارند و خبرنگار را فقط از دریچه شخصی که می خواهد مچ گیری کند نبینند.
در تمام دنیا اگر که فضای مناسبی در اختیار خبرنگار قرار داده شود خالق بزرگ ترین اتفاقات مثبت خواهد بود. چونکه خبرنگار کسی است که می تواند از فساد در انواع مختلفش پیشگیری کند.
به عنوان یک فرد باسابقه و پیشکسوت این حوزه، سفارش شما برای افراد علاقمند و مشتاق برای ورود به حوزه خبرنگاری چیست؟
در ابتدای امر تکلیف خودشان را روشن کنند. اگر می خواهند وارد حوزه خبرنگاری شوند و به عنوان شغل انتخابش کنند، باید بدانند که متأسفانه باتوجه به میزان توان و زمان و وجودی که می گذارند نسبت به مشاغل دیگر بازخورد مادی نخواهند داشت. پس باید بپذیرند که روحیه آرمان خواهی برای کار داشته و انتظار مزایای دیگر مشاغل را نداشته باشند. مهم ترین سرمایه خبرنگار اعتماد مردم است، البته اگر شغل خبرنگاری را در کنار کار عملی با تحصیلات تخصصی نیز همراه کنند و از محضر روزنامه نگاران و خبرنگاران موفق و صاحب سبک تجربه آموزی نمایند و در راه درستی حرکت کنند، بطور قطع با گذشت زمان افق های روشنی پیش رویشان باز خواهد شد. چونکه صاحب قدرت تحلیل شده و نظرشان و نوشته شان چون برندی معتبر صاحب ارزش مادی و معنوی خواهد شد.
اگر مطلبی به نظرتان می رسد برای حسن ختام این گفت و گو بفرمایید.
مشکل ما این است که با خط قرمزهای ساختگی و محدود کردن های سلیقه ای مانع رشد یک خبرنگار می شویم. همیشه می گویم که بزرگ ترین کمکی که دیگران و به ویژه تصمیم گیران و مسئولین می توانند به یک خبرنگار بکنند این است که اجازه دهند خبرنگار کار خودش را بکند. اگر یک خبرنگار بتواند که مطابق الگوهای حرفه ای کار خودش را انجام دهد؛ بسیاری از مسائل ما حل می شود.
امیدوارم افراد مسئول کار خبرنگاری را به رسمیت بشناسند و بدانند که خبرنگاری مانند هر حرفه دیگری قواعدی دارد و این قواعد به مفهوم مزاحمت نیست، بلکه به مفهوم نقد رفتارهای ناسالم برای رسیدن به یک جامعه ایده آل است.
گفت وگو از حدیث دهقانی، خبرنگار ایسنا
منبع: فاما كیش
این مطلب فاما کیش را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب