گزارش خبری،
پناهندگان در جهان رانده شدگان ناامید از وطن
فاما کیش: هرمزگان کوچ و هجرت انسان ها از سرزمین خود به سرزمینی دیگر از گذشته تا حالا پدیده ای طبیعی و جهان شمول بوده و عموماً برای دست یافتن به شرایط و امکانات مناسب و ساختن آینده ای بهتر زادگاه یا وطن خودرا به قصد زندگی طولانی مدت در مکانی دیگر ترک می کنند. بدین جهت مهاجرت می تواند برای مهاجر و مهاجرپذیر هر دو عاملی برای توسعه باشد.
۲۰ ژوئن به نام پناه جویان یا پناهندگان نام گذاری شده است. پناه جویان مهاجرانی هستند که نه به اختیار بلکه به سبب عوامل نامساعدی چون بیکاری، ناامنی، مسائل سیاسی، جنگ و... دست به کوچ الزامی می زنند. بر طبق آمارهای بین المللی در سال ۲۰۱۷ بیش از ۶/۶۵ میلیون نفر در سراسر جهان آواره شده اند که باتوجه به بحران ها و ناامنی ها، طی سالیان گذشته این اعداد و ارقام رو به فزونی بوده است.
پناهنده ها افرادی هستند رانده شده از کشور اصلی خود که برمبنای حق برخورداری از حقوق بین المللی از کشور دیگری تقاضای کمک و پناهندگی می کنند. و این روز بمنظور گرامیداشت جرئت، قدرت و عزم زنان، مردان و کودکانی است که به سبب آزار و اذیت درگیری و خشونت مجبور به فرار از خانه هایشان شده اند و روز پشتیبانی از انسان هایی ست ناامید از وطن که به موطن دیگری دل خوش کرده اند.
موسی جاودان، دکترای روانشناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان معتقد می باشد همه ما انسان ها هنگامی که در معرض خطر قرار می گیریم، تلاش می نماییم جان خودرا از خطر حفظ نماییم. او اصلی ترین عاملی که آدم ها را ملزم به فرار و پناه بردن به جایی غیر از سرزمین مادری می کند، نجات جان خود می داند و می گوید: علاوه بر موضوع امنیت که از فاکتورهای مهم کوچ الزامی است، علل دیگری چون بیکاری و عدم دسترسی به شغل مناسب، سلب آزادی، جنگ و مسائل سیاسی نیز در راهی شدن فرد یا افراد به کشور بیگانه مؤثر است.
جاودان ادامه می دهد: همان گونه که ما برای حیوانات به عنوان موجودی زنده در روی کره خاکی حقوقی قائل هستیم، برای انسان پناهنده ای که به کشوری دیگر پناه برده، صرف نظر از ملیت، نژاد و علت مهاجرت آن، بلکه به کرامت انسانی او باید دقت کنیم و در نظر داشته باشیم که او برای نجات جان خود و دستیابی به شرایط بهتر پناه آورده است و هدفش دست یابی به امنیتی نسبی است.
وی همین طور اشاره ای به سخاوت ایرانیان در پذیرش و پناه دادن به پناه جویان کرده و می گوید: چنانچه نگاهی به تاریخچه پناهندگی در ایران بیندازیم و به تاریخ ۱۳۲۰ هجری شمسی برگردیم، در واقعه جنگ جهانی دوم شاهد کوچ الزامی تعداد زیادی از لهستانی هایی هستیم که به ایران پناه آوردند و این در حالی بود که ایران با وجود اعلام بی طرفی، مورد هجوم قرار گرفته و با وجود شرایط نابسامان اقتصادی و قحطی های گسترده میزبان و پذیرای ۱۲۰ هزار لهستانی شد و مردمان ما با میهمان نوازی و آغوش گرم پذیرای آنان شدند و شرایط لهستانی ها را بهبود بخشیدند.
جهت بررسی بیشتر این مساله به سراغ "محمود رئوفی" عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسان دانشگاه هرمزگان رفتیم و نظر او را درباب مقوله پناهندگی جویا شدیم.
رئوفی برمبنای شواهد، حوادث و قرائن بر این باور است که کوچ الزامی در زمینه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نسبت به بیست سال قبل به سبب بروز بحران هایی که در جریان است خصوصاً در سطح خاورمیانه، رو به افزایش بوده که خود ابعاد اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، روان شناختی و خانوادگی را در پی دارد.
تفاوت هایی که میان مهاجرت اختیاری با کوچ الزامی وجود دارد به ما در فهم و درک مقوله پناهندگی کمک می نماید، جاودان، کارشناس حوزه روانشناسی مهاجرت را امری خواسته و پناهندگی را ناخواسته عنوان می کند و می گوید: مهاجرت با هدف خاصی صورت می گیرد و امکان برگشت به سرزمین مادری و بر طبق رویه قانونی و چارچوب مشخص وجود دارد و فرد با طی مراحل و تشریفاتی و گاهی دعوت از طرف کشور مقصد مبادرت به رفتن می کند اما افراد پناهنده به سبب در خطر بودن جانش در سرزمین خود تا برطرف نشدن تهدید و خطر امکان بازگشت به وطن را ندارد، بدین جهت قوانین بین الملل به کشور مقصد سفارش کرده که پناه جویان را بپذیرد و اجبار به بازگشت به سرزمین مادری شان نکند.
تأثیر مهاجرت در شکل گیری تمدن اسلامی
رئوفی، کارشناس حوزه جامعه شناسی نیز مهاجرت را در طول تاریخ امری متداول می داند و به نقل از یک مورخ دان بزرگ می گوید: "توین بی" مورخ و فیلسوف آمریکایی در کتاب تاریخ تمدن خود مدعی است که ما ۲۷ تمدن را می شناسیم و این ۲۷ تمدن متعاقب یک هجرت شکل گرفته اند و او معتقد می باشد هجرت عامل تمدن سازی است. این مورخ از تمدن اسلامی نام می برد و معتقد می باشد تمدن اسلامی در مکه به وجود آمد اما شکل گیری آن در مدینه بود. هنگامی که پیامبر اسلام(ص) و مسلمانان از طرف مشرکان در تنگنا قرار گرفته و نتوانستند فعالیت کنند از مکه به مدینه مهاجرت کردند و آنجا تمدن اسلامی شکل گرفت.
وی در همین ارتباط ادامه می دهد: کشور ایران را در نظر بگیریم ایرانیان مهاجر با نژاد آریایی وارد این منطقه شده و ایران را ساخته اند یا با وجود این که آمریکاییان بومی را سرخ پوستان می سازند، اما آنجا را افرادی ساخته اند که از سراسر جهان آمده اند.
رئوفی می گوید: مسئله هجرت در قرآن هم مهم شمرده شده و دکتر شریعتی معتقد می باشد که هر جا جهاد و ایمان مطرح می شود در آن بحث هجرت هم مطرح است. خداوند در قرآنی می فرماید: (الذین آمنو و هاجرو و جاهدو؛ ای کسانی که ایمان آورده جهاد کنید و هجرت کنید). بدین سبب متوجه می شویم که مهاجرت اختیاری و به انتخاب فرد صورت می گیرد چه درون کشوری، درون منطقه ای و یا درون قاره ای باشد. پیامبر اکرم(ص) می فرماید: "وطن شما جایی است که شما را در بر می گیرد" به این معناست که وطن شما جایی است که احساس آرامش روانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و علمی داشته باشید.
تفاوت های پناهندگی و مهاجرت
وی در ادامه به بحث پناهندگی در مقابل مهاجرت می پردازد و ادامه می دهد: پناهندگی مهاجرت الزامی فردی یا دسته جمعی است. در سطح فردی بیشتر افرادی که مهاجرت الزامی می کنند کسانی هستند که در زمینه های سیاسی فعالیت می نمایند، معترضان مدنی و کنشگران سیاسی و فرهنگی چون در کشور خود احساس امنیت نمی کنند و ترس از خطر دارند به کشور دیگری پناهنده می شوند که این احساس خطر یا عینی و واقعی یا گاهی روانی است.
این جامعه شناس و فعال سیاسی افغانستانی های مهاجر در ایران و یا ایرانیانی که قبل و بعد انقلاب به کشورهای عمدتا اروپایی و آمریکا پناهنده شدند را از دسته افرادی می داند که به سبب شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، دینی و حتی سبک زندگی ترک وطن کرده و به سرزمینی دیگر روی آورده اند.
وی پناهنده ها و آوارگان جنگی را در سطح جمعی قرار داده و می گوید: تشدید جنگ های داخلی و منطقه ای در سطح خاورمیانه طی دهه های اخیر که ابرقدرت ها در شکل گیری آن نقش داشته اند، آوارگی تعداد زیادی از مردم این منطقه را به همراه داشته که خیلی از آنان نیز به سمت همان کشورهای جنگ افروز مانند اروپا و آمریکا روانه شده اند.
جنگ های داخلی و سیل گسترده آوارگان
ایجاد ناامنی و بروز جنگ های داخلی سیل گسترده آوارگان را به دنبال دارد که این امر پیامدها و تبعاتی را متوجه پناهندگان و کشور مقصد آنان می کند.
جاودان به عنوان یک روانشناس و استاد دانشگاه در رابطه با این مساله و با اشاره به تاریخچه پناهندگی عنوان می کند: با نگاه به تاریخچه پناهندگی حدود سالهای ۷۲ و ۷۳ در پی حمله طالبان به افغانستان قریب به ۵ میلیون نفر به کشور ایران پناهنده می شوند که رقم قابل توجهی است.
جاودان ادامه می دهد: بطور کلی در جنگ هایی مانند سوریه، عراق و اکراین که خود عامل مهاجرت و پناهنده شدن دسته جمعی افراد است، اغلب کشورهای همسایه خودرا درگیر سیل پناه جویان می کنند و عموماً کشورهای مقصد و هدف نمی توانند به همه آنها امکانات مناسب مانند خوراک، پوشاک و سرپناه بدهند؛ بدین جهت در گزارشات عینی و میدانی از مشکلات فراوان این افراد همچون گرسنگی، سرما، سوءتغذیه و... را مشاهده می نماییم. خیلی از کودکان جان خودرا از دست می دهند و این اتفاقی ست که در جهان امروز درحال وقوع است.
او با اشاره به تبعات منفی که کشور مقصد را درگیر می کند، حفظ شأن و منزلت انسان های پناه جو را یک ضرورت می داند و تاکید می کند: همه آنها به عنوان یک انسان حقوقی دارند و دارای کرامت انسانی هستند و باتوجه به مقررات بین المللی باید به آنان رسیدگی و امید در دلشان زنده کرد. هرچند گاهی به قدری این سیل مهاجرت زیاد است که کشور مقصد توان برطرف نمودن نیازهای اولیه آنان را ندارد و شخصیت و شأن انسانی آنان نادیده گرفته می شود.
افزایش پناهندگان در ایران
جاودان در ادامه این بحث و با وجود حضور گسترده ای از پناهندگان افغان در کشورمان و تأثیری که بر نرخ بیکاری، اشتغال و دستمزد و مسکن و تورم می گذارند، بر این باور است که افزایش موج آسای پناهندگان عواقبی را به دنبال دارد و بر افزایش نرخ مسکن و خوراک تأثیرگذار است.
او در عین حال وجود تعداد معقول آنان را مفید ارزیابی می نماید و می گوید: از آنجا که ایرانیان تمایل چندانی به مشاغل و کارهای میدانی ندارند و زمان کمتری را برای کار خود می گذارند حضور افغانستانی ها در حوزه کارگران ساختمانی و در امر باغداری و کشاورزی کمک حال ما بوده و برای کشور ما مؤثر واقع شده اند.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این مسئله که به دنبال این حضور شاهد ازدواج زنان ایرانی با این مهاجران و پناهنده ها خصوصاً در مناطق کم درآمد و حاشیه شهرها هستیم، از مسئولین می خواهد روند پیگیری اعطای شناسنامه به فرزندان حاصل از این ازدواج ها را تسریع ببخشند و آنها را عضوی از جامعه ایرانی بدانند و کرامت و شأن و منزلت انسانی شان محترم شمرده شود.
جاودان سفارش مقام معظم رهبری درباب حق تحصیل مهاجرین را امری پسندیده می داند و اضافه می کند: امیدواریم در قبال وجود فرزندان حاصل از ازدواج با مردان غیر ایرانی نیز اقدامات مثبتی صورت بگیرد و از حق طبیعی برخوردار شوند کما این که خیلی از آنان در فقر متولد می شوند و سرگردانی آنان تبعات خطرناکی همچون بزهکاری، قتل و... را در پی دارد.
کوچ دسته جمعی الزامی دوسویه است
رئوفی که خود جامعه شناس است درباب تبعات حضور گسترده پناه جویان برای دو سوی ماجرا، عنوان می کند: تبعات کوچ های دسته جمعی و الزامی دوسویه است و نتایج اقتصادی، اجتماعی و روان شناختی برای مهاجرین و کشور هدف را به دنبال دارد و پناهنده ها را گرفتار استرس های روحی می کند. خصوصاً هنگامی که هجرت الزامی متعاقب جنگ رخ دهد که نمونه اش را در اکراین یا در قضایای سوریه و عراق و یمن داشته ایم.
او نخستین مسئله در بدو ورود پناه جویان را بحث اسکان آنان می داند و ادامه می دهد: پناه جویان علاوه بر مشکل اسکان به سبب این که در موارد زیادی زبان کشور مقصد را نمی دانند، نمی توانند ارتباط برقرار کنند. از طرفی کشور میزبان هم هنگامی که با سیل عظیمی از پناهندگان مواجه می شود توان سرویس دهی مناسب و بموقع این تعداد افراد در حوزه خوراک، مسکن و بهداشت را ندارد که تبعاتش را در زمینه اقتصادی، اجتماعی، روانی و بهداشتی می توانیم مشاهده نماییم.
جاودان و رئوفی که از اساتید دانشگاه هرمزگان هستند، مقصد افرادی که مهاجرت می کنند را کشورهای توسعه یافته و ثروتمند می دانند و افراد به سبب شرایط بهتر زندگی و شغلی که در این کشورها می توان به دست آورد، تشویق به مهاجرت می شوند.
جاودان با اشاره به این که اغلب افغانستانی هایی که به ایران می آیند هم تلاش می کنند به ترکیه و سپس به سمت اروپا بروند، می گوید: افرادی از کشور ما نیز به ترکیه می روند و فرزندان خودرا به مدارس آنجا می برند تا بتوانند به مقصد بعدی در کشورهای توسعه یافته بروند.
رئوفی نیز بر این باور است که افراد بیشتر تمایل به رفتن چنین کشورهایی دارند و پناه جویان هم در صورت فراهم بودن شرایط به دنبال کشوری با شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مناسب تر برای زیستن هستند، هرچند هدف اولیه آنان دور شدن از خطر است.
نقش نهادهای بین المللی در پشتیبانی از پناهندگان
در ادامه گفت و گو از نقش نهادهای بین المللی در پشتیبانی از پناهندگان می پرسم و این که کمیساریای عالی سازمان ملل متحد که برای پناهندگان به وجود آمده و وظیفه رفع موانع و مشکلات پناهندگان و سفارش به کشورها در پشتیبانی از پناه جویان و فراهم نمودن امکان بازگشت داوطلبانه آنان را بر عهده دارد، توانسته مثمر ثمر باشد. پاسخ را از دو دیدگاه متفاوت می خوانیم:
جاودان قوانین، کنوانسیون ها، پروتکلهای بین المللی و تشریفات تدوین شده را مفید و لازم می داند اما معتقد می باشد برخی از کشورها توجهی به مقررات بین المللی ندارند و تاکید می کند: برخی از کشورها قلدر هستند و توجهی نمی کنند، عده ای از کشورها هم برایشان مقدور نیست از این جهت به میزانی که مطلوب است پیشرفت نکرده ایم. هرچند سفارش ها و مقررات بین المللی بی تأثیر نیست و کمک کننده است تا افراد شرایط بهتری برسند اما در مقام عمل بطور کلی قابل قبول نیست.
رئوفی درباب نقش نهادهای بین المللی معتقد می باشد که پیمان نامه ها، کنوانسیون ها، قوانین و مقررات نسبت به گذشته بهتر شده و رسیدگی به وضعیت پناهندگان با وجود شدت و ضعف های موجود بهبود یافته است.
او نقش سازمان های بین المللی را کلیدی عنوان کرده و می گوید: در زمینه پناهندگی بدون حضور سازمان های بین المللی، نمی توانیم تنها به دولت های محلی متکی باشیم، ضمن این که سازمان های بین المللی هم بدون اتکای به دولت محلی نمی تواند اقدامات خودرا عملیاتی کند. ارتباط دوسویه این مجموعه می تواند مؤثر واقع شود.
پدیده مهاجرت و پناهندگی و معضل فرار مغزها
پدیده مهاجرت و پناهندگی موضوعی چندوجهی است که پرداختن به جنبه های مختلف آن نیاز به زمان، تحقیق و ریز شدن در مسائل گوناگون دارد، به همان میزان که هجرت ها و قرار گرفتن در وضعیت مساعدتر سبب توسعه فردی و جمعی در مجموع می شود اما هنگامی که بر اثر ناامنی کشور خودرا ترک کرده در صورتیکه دلت ریشه در جان وطن دارد و یا رفتن ها بی رویه باشد روی دیگر ماجرا نمایان می شود و آن از دست دادن سرمایه اجتماعی و متخصصین که اصطلاحاً فرار مغزها اطلاق می شود را به دنبال دارد و در مورد میهن عزیزمان ایران هر دو کارشناس و استاد دانشگاه نگران اند و دغدغه دارند.
جاودان با اشاره به تمایل درصد بالایی از دانشجویان ارشد و دکترا به خروج از کشور، آنان را سرمایه های کشور می داند و می گوید: مسئله ای تحت عنوان مرگ خاموش در جامعه شناسی و روانشناسی داریم و این که در جامعه امروز ما نقش تبلیغات بسیار پررنگ است، به این معنا که تمام خوبی ها کنار گذاشته می شود و تنها بدی ها پررنگ می شوند. خارج از کشور در فضای رسانه ای تصویر غیرواقع و تنها مشکلات را نشان می دهند و عده ای نادان در داخل کشور به این جریان دامن می زنند در نتیجه روی مردم اثر می گذارند و ایجاد حس سرخوردگی و ناامیدی می کنند.
او رفتن نخبگان را خطر بزرگی دانسته و ضمن اشاره به مهاجرت کادر بهداشتی و پزشکی در دوران کرونا وضعیت را نگران کننده می داند و ادامه می دهد: آمریکا بودجه ای را در سال ۱۹۶۵ مصوب کرد و نامش را جنبش نهضت استاندارد گذاشت و برمبنای آن افرادی که درصدی از استاندارد را دارا باشند می توانند به آمریکا بروند و این مساله برای سایر کشورها زنگ خطری است که نخبگان و ژن های برتر خودرا از دست بدهد و بجای این که مملکت خودرا آباد کنند در خدمت کشوری بیگانه باشند.
ضرورت توجه مسئولین نسبت به افزایش مهاجرت و پناهندگی
جاودان از بی توجهی مسئولین به این امر گلایه می کند و می گوید: رفتن نخبگان علمی، کارآفرینان، نوآوران و ورزشکاران خطر بزرگی است که یک سرزمین را تهدید می کند، از هر دشمن خارجی خطرناک تر و لطمه های اجتماعی غیرقابل جبرانی را به جامعه تحمیل می کند. هنگامی که خانه ای درحال سوختن است صاحبش تلاش می کند روند را متوقف و سبب کاهش خسارت شود اما بی اهمیتی مسئولین در این ارتباط حیرت انگیز و غیرقابل توجیه است.
رئوفی نیز مهاجرت نخبگان را یک معضل اجتماعی می نامد که ورود دولت برای جلوگیری از آن امری لازم است و در این خصوص، اظهار می کند: هرچند غلو فضای رسانه ای و بعضی محافل در مورد تمایل مردم به مهاجرت و تشویق آنان مؤثر بوده است اما بطور کلی میل به ترک وطن از طرف مشاغل مختلف، نخبگان، برگزیدگان و پرستاران زنگ خطری است که مطلوب کشور ما نیست.
وی قسمتی از این تمایلات را قابل توجیه می داند و می گوید: هنگامی که صنعتگر، سرمایه گذار، استاد دانشگاه و نخبه ای نتواند در کشور کار موردپسند و در رابطه با تخصص خودرا دنبال کند، بالطبع موقعیت بهتر را در کشوری دیگر پیگیری خواهدنمود که اغلب مقصدشان اروپا، آمریکا، استرالیا و کاناداست و از نظر من شرایط نگران کننده ست.
این جامعه شناس مهاجرت در حالت معمول را امر پسندیده ای می داند و ایرانیان حاضر در کشورهای دیگر را سفیران فرهنگ و تمدن و مذهب ایران برمی شمرد و می گوید: از این جهت مسئله را مثبت ارزیابی می کنم و معتقدم ما هم باید دروازه های ایران را به سمت خارج نشینان باز نماییم اما زمانی که حالت اجبار پیدا می کند و فرد ناگزیر می شود به سبب نبود شرایط بهینه وطنش را ترک کند و همین طور زمانی که از حد متداول و معقول فرارتر می رود باید یک هشدار تلقی شود.
رئوفی ادامه می دهد: قتل، خودکشی، طلاق و... پدیده هایی هستند که از ابتدا با بشر همراه اند و نمی توان آنرا به صفر رساند اما وقتی از حدی فراتر رود خطرناکست و دولتمردان به دنبال کاهش آن برمی آیند، مهاجرت نیز همان است با افزایش آن باید فکر و برنامه ای برای کاهش آن داشته باشیم.
میزان رضایت پناهندگان از شرایط جدید
جاودان نیز درباب میزان رضایت افراد پناهنده نسبت به شرایط جدید خود، می گوید: عموماً افرادی که از شرایط نامساعدی به یک موقعیت بهتر می روند، زمینه شکوفایی و فعالیتشان فراهم شده و رضایت خاطر نسبی را به دست می آورند هرچند مجبور باشند سخت کار کنند. اما با وجود رضایت خاطر اگر در کشور خود همان کیفیت و شرایط مطلوب برقرار باشد مشتاق بازگشت هستند مگر افرادی که به دلیلهای سیاسی جانشان درخطر باشد.
رئوفی ایجاد و وجود کمپ های پناهندگی را ضروری می داند و عنوان می کند: با حضور پناهندگان به خاک کشوری در این کمپ ها اسکان داده می شوند که برای پالایش جمعیت، مسائل بهداشتی و تزریق واکسن لازم است ضمن این که به پناه جویان در جهت کسب آمادگی و مهارت در صورت طولانی نبودن دوره، برای ورود به جامعه جدید کمک می نماید.
وی پناهندگی را مانند بسیاری دیگر از پدیده های اجتماعی برای فرد پناهنده هم منفی و هم مثبت می داند که توجه به در نظر گرفتن در وضعیت و بحرانی که دست به گریبانش شده بالاجبار تصمیم به ترک زادگاه یا وطن خود می کند و در این راه مسلماً گرفتار مشکلاتی خواهد شد. دعوت به سمت خدا هم نه با اجبار بلکه باید با اختیار صورت بگیرد بدین سبب در وضعیت نرمال کمتر کسی وطن خودرا ترک می کند، اما با اینحال فرد پناهنده از این طریق می تواند جان خودرا نجات دهد و زندگی آسان تر و آرامش بیشتری را به دست آورد.
گزارش از احمر دهقانی، خبرنگار ایسنا
منبع: famakish.ir
این مطلب فاما کیش را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب