كشف سفال نوشته ساسانی در لنجان؛
نشانه ای از استقرارگاه تجاری و صنعتی در کرانه زاینده رود
فاما کیش: اصفهان به همت باستان شناسان اصفهان، قطعه ای سفال نوشته ساسانی در منطقه لنجان کشف شده است که محتوای آن از وجود یک استقرارگاه تجاری و صنعتی کهن در حاشیه زاینده رود حکایت می کند.
در اولین روزهای اردیبهشت ۱۴۰۴ شمسی، قطعه ای سفال نوشته احیانا متعلق به اواخر دوره ساسانی و اوایل اسلام، در یکی از محوطه های تاریخی شهرستان لنجان در استان اصفهان کشف شد؛ اثری که می تواند به عنوان یکی از مهم ترین یافته های دیرینه شناسی سال جاری شناخته شود و فصلی تازه در پژوهش های تاریخی منطقه لنجان بگشاید.
عقیل عقیلی، عتیقه شناس و رییس انجمن دیرینه شناسی و گردشگری انجمن راهنمایان استان اصفهان، درباره ی این کشف تازه به ایسنا اظهار می کند: این کشفِ اتفاقی، حاصل کوشش های مستمر و دل سوزانه اعضاء «انجمن حافظان میراث لنجان» است. در پی شناسایی اولیه محوطه به دست حمید سلیمیان، مدیرعامل انجمن و پیگیری های تخصصی تهمینه رحیمی، مدیر کارگروه میراث تاریخی و معماری انجمن، نشست هم اندیشی با حضور بنده انجام شد تا مقدمات ثبت و حفاظت رسمی این محوطه با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان برقرار شود. این محوطه به پژوهش و بررسی بیش تر نیازمند است و مطالعات آینده بطور قطع می تواند تاریخ منطقه را متحول کند.
وی می افزاید: در بازدید علمی از محل که به دعوت انجمن حافظان میراث لنجان صورت گرفت، مجموعه ای از شواهد باستان شناختی شامل بقایای معماری، خرده سفال های پراکنده، سرباره های فلزی، یک قطعه ابزار سنگی و از تمامی مهم تر، یک قطعه سفال نوشته (اُستراکا) به خط پهلوی ساسانی مشاهده شد.
رئیس انجمن دیرینه شناسی و گردشگری انجمن راهنمایان استان اصفهان ادامه می دهد: در بررسی و خوانش اولیه این سفال نوشته پی بردم که نوشته مذکور نشاندهنده درج عدد «شش» به زبان پارسی میانه است؛ تشخیصی که در ادامه با مکاتبه و سپس تأیید سیروس نصراللّه زاده، رییس پژوهشکده زبان شناسی کشور، تکمیل شد.
عقیلی با تکیه بر این که سفال نوشته کشف شده از نظر زبان شناسی و دیرینه شناسی دارای ارزش فراوانی است، بیان می کند: نگارش آن به خط «پهلوی شکسته» انجام شده؛ خطی که در اواخر دوره ساسانی رواج داشت و امروزه برای خوانش بسیار دشوار محسوب می شود. این قطعه، همانند سایر نمونه های شناخته شده از ورامین، چال طرخان ری، قصر ابونصر شیراز و هگمتانه، نه قسمتی از یک ظرف سالم، بلکه خود به عنوان رسانه ای برای نگارش اطلاعاتی همچون حواله ها، رسیدها و مبادلات کالا مورد استفاده قرار گرفته است. سفال نوشته های به دست آمده از تپه میل ورامین، قصر ابونصر شیراز و نیز خرده سفال کتیبه دار تپه هگمتانه که طی جستجوهای دیرینه شناسی به تاریخ ۱۳۶۳ شمسی کشف شد، نیز از همین دسته آثار محسوب می شوند.
وی توضیح می دهد: باتوجه به پژوهش های رسول بشاش، عضو هیات علمی پژوهشکده زبان شناسی و قرائت خط خرده سفال کتیبه دار تپه هگمتانه، از اُستراکاهای دوره اشکانی در نسا(قرن اول قبل از میلاد) تا سفال های کتیبه دار اواخر دوره ساسانی و اوایل اسلامی(قرون ۷ و ۸ میلادی)، مانند خرده سفال های اطراف ورامین، چال طرخان ری، شوش، قصر ابونصر شیراز، نیشابور و هگمتانه می توان نتایجی را استنتاج کرد که در ادامه بیان می کنم.
رئیس انجمن دیرینه شناسی و گردشگری انجمن راهنمایان استان اصفهان در ادامه چنین شرح می دهد: نخست آنکه در شهر نسا، هر سفال کتیبه دار قسمتی از یک ظرف سالم بوده و اطلاعاتی، مانند نام باغات، محل آنها، تاریخ تحویل عصاره میوه های متفاوت چون سرکه، مقدار و نامِ آورنده روی این ظروف ثبت شده است. در مقابل، خرده سفال های کتیبه دار اطراف ورامین، چال طرخان و نمونه های مشابه، ازجمله سفال موردبحث از هگمتانه، برخلاف نسای اشکانی، تنها بصورت قطعات شکسته به عنوان حواله یا یادداشت مورداستفاده قرار گرفته اند و نوشته های آنها ارتباطی با محتوای اصلی ظرف ندارند.
عقیلی با نظر به دومین مسئله خاطرنشان می کند: نکته دوم این که موضوع اصلی سفال های مربوط به محوطه نسا، تحویل عصاره ای چون سرکه بوده، اما در خرده سفال های اطراف ورامین، چال طرخان و هگمتانه، اقلام متنوع کشاورزی مانند آرد گندم، جو و سایر کالاها ثبت شده اند. این نوشته ها اغلب در قالب حواله یا رسید به افراد تحویل می شد. احیانا خطوط باطله ای که روی خیلی از خرده سفال های اطراف ورامین کشیده شده، نشانه ای از اصلاح یا تسویه حساب اقلام ثبت شده روی این سفال ها بوده است.
وی با نظر به محتوای سفال نوشته یادآور می شود: از محتوای این سفال نوشته که احیانا به شمارش یا مبادلات مرتبط می باشد، می توان چنین استنباط کرد که محوطه موردبحث، یکی از استقرارگاه های صنعتی و تجاری مهم در اواخر دوره ساسانی و احیانا تا سده های نخست اسلامی بوده است. وجود ابزارهای فلزی و بقایای سرباره ها نیز مؤید کارهای ذوب و تولید فلزات در این مکان است.
رئیس انجمن دیرینه شناسی و گردشگری انجمن راهنمایان استان اصفهان سپس ابراز می کند: در منابع تاریخی، منطقه لنجان خصوصاً شهر خان لنجان، به عنوان یکی از سکونتگاه های پررونق ایالت جبال شناخته شده و جغرافی دانانی چون ابن حوقل، مقدسی و یاقوت حموی از آن یاد کرده اند. قلعه کوهستانی خان لنجان که در مجاورت این استقرارگاه قرار داشته، نقش برجسته ی در توسعه سیاسی، کشاورزی و دفاعی منطقه ایفا می کرده است.
عقیلی در ادامه اضافه می کند: بر طبق پژوهش های ژاله کمالی زاد، خان لنجان در سده های اولین اسلامی، در قالب یک «مدینه» یا شهرک در دل ناحیه حاصل خیز «النجان» شناخته می شده و زیرمجموعه سیاسی اصفهان به شمار می رفته است.
وی تاکید می کند: بر پایه نظریه شبکه شهری، این شهرک، با وجود وابستگی سیاسی به اصفهان، در منطقه لنجان نقش مرکزی داشته و مدیریت سکونتگاه های پیرامون را بر عهده داشته است. بااین حال، در دوره ایلخانی و بدنبال ویرانی قلعه کوهستانی و انتقال مرکزیت ناحیه به شهر فیروزان، این شهرک به تدریج از رونق افتاد.
رئیس انجمن دیرینه شناسی و گردشگری انجمن راهنمایان استان اصفهان با اشاره به این که کشف اخیر بار دیگر نگاه ها را متوجه لنجان کرده است، متذکر می شود: لنجان منطقه ای است که به جهت موقعیت راهبردی، دسترسی به آب زاینده رود و مجاورت با مسیرهای باستانی، در طول تاریخ از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. امید می رود با ثبت رسمی این محوطه، شروع بررسی ها و جستجوهای علمی، ابعاد تازه ای از تاریخ اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی این بخش از استان اصفهان روشن شود.
عقیلی سپس مطالعات منطقه را اینگونه تبیین می کند: انجمن حافظان میراث لنجان که همیشه درزمینه ثبت میراث ملموس و ناملموس ازجمله خوراک ها، مراسم ها و رویدادهای محلی، بناهای تاریخی و نیز صیانت از میراث طبیعی نظیر ثبت درختان کهن سال و اجرای طرح های درخت کاری در منطقه لنجان پیشگام بوده، این دفعه نیز با هدایت حمید سلیمیان، مدیرعامل این انجمن و تهمینه رحیمی، مدیر کارگروه میراث تاریخی و معماری، نقشی کلیدی در شناسایی و معرفی این یافته تاریخی ایفا کرده است.
وی می گوید: این اقدام، جلوه ای روشن از نقش مؤثر انجمن های مردم نهاد در صیانت و احیای میراث فرهنگی به شمار می رود؛ نقشی که نه فقط به معرفی یکی از آثار مهم تاریخی منطقه انجامیده، بلکه زمینه ساز توسعه مطالعات دیرینه شناسی و جلب توجه نهادهای پژوهشی و اجرائی به اهمیت لنجان شده است.
به گزارش فاما کیش به نقل از ایسنا، یگان حفاظت و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز از این کشف مهم باخبر بوده و اقدامات ضروری جهت ثبت، حفاظت و بررسی علمی این محوطه در دستور کار قرار گرفته است.
منبع: فاما كیش
این مطلب فاما کیش را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب